Ben je een goed mens of een slecht mens?

Het is een vraag die veel mensen bezig houdt: ben ik wel een goed mens? Of ben ik slecht? Voor sommigen is het antwoord heel duidelijk: we zijn door en door slecht. Anderen menen dat wij in wezen goed zijn. Voor de rest van ons is het vaak een vraag. We liggen er wakker van. We voelen ons gespannen of gefrustreerd. Op goeievraag.nl, bijvoorbeeld, is een aantal meningen te lezen. Het houdt ons duidelijk bezig.

Wat mij  voornamelijk opvalt in al die discussies is dat mensen voornamelijk argumenten aanhalen voor wat ze toch al vinden. Diegenen die de mens slecht vinden wijzen op moord en doodslag, roofkapitalisme en egoïsme. Voorstanders van de goedheid van de mens wijzen juist op altruïsme, hulpvaardigheid en mededogen. Beide groepen leveren juiste observaties aan maar juist dat is een valstrik.

Een observatie is niet hetzelfde als een argument. Als het gaat om argumentatie heeft een feit geen waarde van zichzelf maar krijgt die pas binnen een theorie. Alleen systematisch nadenken lijdt tot een algemeen geldig antwoord. Domweg een stapel rampen neerzetten en dan 'dus' zeggen heeft net zoveel waarde als een rij voorbeelden van medeleven en menslievendheid presenteren gevolgd door datzelfde 'dus'. Je ziet het mensen op TV vaak zeggen als er weer eens gevoxpopt wordt: "Nou, hij deed altijd heel aardig, dus....." Observaties-dus.

Op zich is het gezellig om ongebreideld onze meningen te delen maar verder komen we er niet mee. Een rationeel antwoord, echter, is algemeen geldig en als het goed genoeg is uitgewerkt moet iedereen het ermee eens zijn. Op dezelfde manier moet elk mens het eens zijn dat de Aarde om de Zon draait en dat goud zachter is dan ijzer.

Een goed antwoord vereist een uitstekende vraag. Zie de mensenrede vragenafdeling. Als we dan een goed antwoord willen moeten we naar de vraag zelf kijken en eerst die verbeteren. Wat willen we precies weten? Welk gat in onze kennis willen we gevuld hebben? Zeker bij korte woordjes hebben we de neiging te denken dat ze dus helder zijn. Dit is een enorme valkuil.

Je kunt lange discussies vinden over wat de woorden 'goed' en 'slecht' betekenen. Ik wil daar in dit stuk niet op in gaan. Misschien hebben we het er een andere keer over. Wel wil ik opmerken dat verschillende volken en groepen op de wereld heel verschillende ideeën hebben over wat precies goed is en wat niet. Blijkbaar is het nogal cultuur-afhankelijk. Ik vind het veel interessanter om in te gaan op het woordje 'is'. Goed is dus niet iets wat je doet maar iets wat je bent.

Ons taalgebruik dwingt ons een bepaalde kant uit. Iemand is een dief, iemand is een leugenaar of een bedrieger. Iemand heeft soms een allochtone afkomst maar veel vaker ís zij allochtoon. Dit beperkt ons denken en dwingt het in absolute termen. Het is veel subtieler en dichter bij de werkelijkheid om te zeggen: hij heeft gestolen, zij heeft gelogen. Misschien heeft hij veertien keer gestolen.. waar ligt het punt waarop je zegt dat hij niet alleen diefstal heeft gepleegd maar nu een dief is? Hoe vaak moet je haar betrappen op leugens voor zij domweg een leugenaar is?

Er ligt een enorme bevrijding in deze zorgvuldigheid. Zodra iemand iets is, definieert deze eigenschap hem of haar. Zodra het oordeel valt stoppen we met luisteren en kijken en laten ons brein een waterval aan associaties oproepen die we als etiket op de ander plakken. We zijn nu klaar, meer hoeven we blijkbaar niet te weten. Zo blijft de dader opgesloten in de begane daad en wij raken mentaal gevangen een eenzijdig beeld.

Het is voor veel mensen lastig om sympathie op te brengen voor gevangenen. Gaat het makkelijker met zieke medemensen? Iemand is schizofreen, is depressief of is autist. Wij verarmen onszelf als we bij het etiket 'autist' een compleet ander mens meteen in gedachten in Rainman veranderen en dan stoppen met denken. Schizofrene mensen zijn veel en veel meer dan hun ziekte alleen.

Schrap dat woordje 'is'! Iemand is niet depressief. Hij maakt depressieve episodes door. Iemand is niet autistisch, zij vertoont bepaalde autistische patronen. Iemand is geen moordenaar maar heeft een moord gepleegd. In een complete gevangenis is geen dief te vinden, alleen mensen die diefstal hebben gepleegd.

Deze manier van denken stuit velen tegen de borst. We denken dat de daders er zo veel te makkelijk vanaf komen. Toch doen we niks anders dan zorgvuldiger de werkelijkheid beschrijven en voorkomen dat we een complete mens versmallen tot één enkel etiket. Verder is het een helende manier van denken die daders de mogelijkheid geeft zich te vernieuwen en een ander pad te kiezen. Deze houding ziet mensen met een ziekte of een handicap als een complete mens, weliswaar met een hindernis extra. Het enige wat we hiervoor hoeven te doen is iets zorgvuldiger worden. Ik vind het opvallend dat een rationele blik vaak uitgemaakt wordt voor koud en onmenselijk maar in werkelijkheid juist mensen helderder, warmer en genadiger bekijkt.

Ben je goed of slecht? Eigenlijk is de hele vraag verkeerd. Het punt is dat je goede of slechte dingen doet. Met goede dingen doen kun je elk moment beginnen of er juist mee doorgaan. Elke dag weer. Als je volhoudt zal het zelfs steeds makkelijker worden. Volwassen rede, mildheid en Tegenwoordigheid van geest helpen daarbij.