Tijdens een korte discussie op Facebook schreef ik dat veel morele raadsels vooral een gebrek aan kennis zijn. Als tegenargument schreef mijn, overigens zeer aardige, gesprekspartner dat dit een wel erg Westerse benadering was. Dat is in mijn gedachten blijven hangen en daarom schrijf ik nu dit stuk.
Hele volksstammen strooien 's ochtends superfood over hun muesli. Ik heb het even nagekeken en goji bessen worden door 's lands grootste verkocht voor net meer dan 25 euro per kilo. Het is opvallend hoeveel mensen de farmaceutische industrie beschuldigen van over lijken gaan voor nog meer winst terwijl ze zelf veel geld uitgeven aan onbewezen producten in de vaste overtuiging dat die wel heilzaam zijn. Biologisch gekookt papaysap zal vast niet goedkoop zijn en er wordt van beweerd dat het longkanker geneest. Waarom geloven we dit veel minder snel als producten of ideeën gewoon uit Nederland komen? Het lijkt wel alsof we stoppen met kritisch zijn als het van ver komt en dat terwijl Nederlanders toch redelijk de hand op de knip hebben. Zou mijn boek beter verkopen als ik Sri Sathya Sai Maarten heette of de venerabele Bikkhu Buddha?
De kritiek, zeker bij politiek links, over al te Westers, materialistisch en kapitalistisch denken is niet van de lucht. Ik denk dat dit terecht is. Het is niet correct om je op te sluiten in je eigen kringetje en verschrikkelijk slecht voor de geest om nooit eens kennis te nemen van andere ideeën. Wat ik mis in dit debat is echter de middenweg. Oost of West? Het een of het ander dus. Mensen voelen zich onvoldaan in onze Nederlandse en dus Westerse maatschappij en bekeren zich dan maar tot het Boeddhisme of tot de Islam. Wat ze vergeten is dat mensen die opgroeien in landen waar deze stromingen gewoon zijn ook onvervuld en zoekend zijn. Waarom is Thailand anders nog niet compleet verlicht?
Het is belangrijk bij debatten om te letten op hoe de vraag verpakt wordt. Welk framework gebruiken de sprekers? In welke ruimte zoeken ze naar oplossingen? Nog belangrijker: wat slaan ze over? Zijn er geen andere mogelijkheden? Ik denk dat die er zijn. Ik weet het wel zeker. Er bestaat al heel lang een debat over of West of Oost beter is dan de ander en het hele debat schiet z'n doel voorbij. 'Beter' is zelfs een betekenisloos woord in dit geval. Beter waarvoor, namelijk? Afhankelijk van je antwoord daarop heb je ook meteen de vraag beantwoord en dan ben je geen stap verder met de hele kwestie.
In plaats daarvan moeten we zoeken naar de ondergrond onder beide denkrichtingen. Ratio en introspectie, wetenschappelijk onderzoek en meditatie.. beide zijn diep verankerd in één ding, één krachtig superconcept dat alles verbindt: de werkelijkheid. In hun beste vorm zijn Westerse én Oosterse manieren van denken eigenlijk al een. Moderne psychologie houdt nu al rekening met het complete functioneren van de hele mens. De Boeddha zei al heel lang geleden dat we niet hem moeten geloven maar alleen dat wat we zelf helder (voor ons) zien. De helende kracht van meditatie wordt in het Westen al jaren grondig onderzocht en met succes. Patiënten die aan depressie of aan angsten leiden worden er echt beter van.
Introspectie is geen zweverige hobby voor, zoals Youp van 't Hek het ooit zei, zweefteven met een boekenkast zonder planken maar in wezen een intens rationele manier van oefenen. Tenminste, als je er niet zelf zweverige zaken bij haalt. Andersom is een werkelijk rationele kijk op de mens begaan met de hele mens en diens plaats in de wereld en in het universum.
Is alles dan gelijk? Is het ene idee dan niet beter dan het andere? Gelukkig wel. Als alles gelijk was konden we niks meer begrijpen en nergens meer op bouwen. Weer biedt de ratio uitkomst. We kunnen namelijk onderzoeken en kijken wat klopt en wat werkt. Als iemand beweert dat sap X kanker geneest dan kunnen we dat uitproberen en moeten we het afwijzen als blijkt dat het niet uitkomt. Als iemand beweert dat z'n favoriete heilige boek onaantastbaar is en overal gelijk in heeft dan kunnen we dat gewoon controleren. Als meditatie blijkt te helpen dan gebruiken we het, of het nou uit Europa komt of niet.
Dat klinkt heel nauw naturalistisch maar deze ideeën liggen diep verankerd in, bijvoorbeeld, het Christendom. "Want aan de vruchten herkent men de boom," stelt Matheus 12 vers 33. (Lucas 3 laat het slecht aflopen met bomen die geen goede vruchten dragen!) 1 Tessalonicenzen 5 vers 21 geeft ons de opdracht: "Onderzoekt alle dingen en behoudt het goede." Dit is trouwens geen uitnodiging om er lekker op los te experimenteren maar kritisch toetsen is een wel een belangrijk onderdeel van de boodschap. Het in het Westen enorm populaire Boeddhisme stelt niet dat je domweg moet geloven maar eerder dat je maar een moet proberen of het werkt.
Hoewel mensen over de hele Aarde het verschillend uitdrukken en verpakken in verschillende mythologieën komen we steeds weer op ongeveer dezelfde ideeën. Dat kan ook niet anders want we moeten het doen met die ene werkelijkheid waaraan we ons toch zullen moeten aanpassen. Alle echt goede ideeën zijn daarom universeel. We hoeven dus niet te kiezen tussen Oost en West maar we moeten kiezen tussen wat werkt en wat niet werkt en tussen wat juist is en wat niet juist is.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten